Filmomtale: El Club
Ein film om fire avsette prestar og ei nonne i ein liten kommunitet i ein avsides fiskarlandsby gjev eit mørkt og rystande bilete av korleis den romersk-katolske kyrkja handterer skuldingar om overgrep. Den chilenske regissøren Pablo Larraín let nådelaust ljoset falle over skrøpelege, falne menneske og uroar deira stille liv i skuggar og bortforklaringar. Slik nærmar han seg òg dei store spørsmåla om skuld og soning i det som har vorte ein vond, viktig og svært god film.
Mellom ljos og mørker
”Gud såg at ljoset var godt, og Gud skilde ljoset frå mørkret.” Genesis slår imot oss over heile lerretet. I neste bilete er alt grå skodde. I halvljoset skimtar ein stranda med havet utanfor, og i vasskanten står ein mann og trenar ein hund. Bortanfor står ein liten gjeng til, dei tek tida på hunden og ler fornøgd. Me følgjer dei tilbake til det gule huset. Det same gjer skuggane. Me skjønar at mennene er katolske prestar ute av teneste, og kvinna er ei nonne som har ansvaret for både hushald og vakthald. Prestane har ikkje lov å ha kontakt med folk utanfor, og på sundagen, løpsdagen, er det syster Mónica som har med hunden på veddeløpsbanen, medan prestane står med kikkert eit godt stykke unna, med sola i ryggen og andleta i mørkre.
Den underlege, stille rytmen i kommuniteten vert uroa då ein femte prest vert send dit. ”Eg har ingenting her å gjere – eg er ikkje homo!” seier pater Mattías med skjelvande underleppe. Like bak han kjem ein omstreifande lausarbeidar. Han stiller seg opp ved porten og ropar dei verste skuldingar mot mennene inne i huset. Det er ikkje ein detalj i skildringa av overgrepa han har vore utsett for han let vere usagt. Lausarbeidaren, ”den svarte engelen”, som demente pater Ramírez kallar han, er den som pressar prestane utanfrå. Presset innanfrå kjem gjennom pater García, ein nidkjær, ung jesuitt med psykologigrader frå Europa, som vert send til huset på vegner av bispedømmet for å rydde opp etter ei sjokkerande hending.
”Du er ein av dei nye prestane,” seier syster Mónica til pater García. Og kanskje er det nettopp det han er. Medan syster Mónica har drive kommuniteten og vore nøgd med at prestane deltek i bøner og held messe og ikkje forlet huset, og slett ikkje har rippa opp i gamle synder, stiller García høgare krav. Han er deira åndelege rettleiar og vil sjå at prestane angrar syndene sine og er sant botferdige. García heller ut vinen deira og vil at dei skal kvitte seg med veddeløpshunden. Det er noko ibsensk uforsonleg over García si jakt på det reine og rettferdige. Han avhøyrer den eine etter den andre. García sit midt i rommet, med ljoset fallande over seg, og biletet er knivskarpt. Når kameraet vender seg mot presten som vert avhøyrd, ser me han i motljos, biletet er uskarpt og forvrengt, slik historiene dei fortel er uklåre og forvrengde, forma i lukka rom, fulle av sjølvrettferd og bortforklaringar. Ikkje alle handlar om overgrep. Ein av dei, som kryssa alle grenser for å hjelpe, meiner han gjorde som han gjorde fordi sokneborna leid slik, og lidingane deira overvelda han. ”Når hadde du sist ein kyrkjelyd?” freser han mot biskopens utsende rettleiar.
Sviket
García skjønar stadig meir av prestane sine historier. Samstundes gjer ikkje regissøren det lett for verken García eller oss. For prestane er både skuldige og skadde, samstundes hyklarar og på jakt etter godleik. Enkle kontrastar er ein luksus denne filmen ikkje kostar på oss. Prestane sine ulike historier syner kor innvevd Den katolske kyrkja er i det chilenske samfunnet og kor grunnleggjande sviket vert opplevd når prestar og biskopar har svikta tilliten. Kanskje er det difor denne filmen ikkje fordømmer kyrkja og distanserer seg frå henne, men vert verande i huset med dei falne prestane for å sjå om det kan finnast vegar vidare.
To av dei store rollene i filmen kan seiast å representere Den katolske kyrkja si gamle og nye tilnærming til overgrepsskandalane. Syster Mónica vaskar blod av trappa så ingen skal sjå kva som har hendt. Pater García vil ha anger og strenge botsstraffer. Båe søkjer å løyse problema innanfor huset sine fire veggjer, og tanken på offentlege rettsaker er meir eit trugsmål enn eit reelt alternativ. Men utanfor vandrar omstreifaren omkring, og me skjønar etterkvart omfanget av skadane han har. For alle inne i huset er han fyrst og fremst eit pinleg problem ingen har gode løysingar på. Han ber den slitne lenestolen sin på skuldrene oppover åsen, som var det ein kross han bar. Handlinga i filmen krinsar etter kvart om han, og det er gjennom han regissør Larraín både formulerer kritikken mot kyrkja og peikar på kvar ein kan finne streif av ljos.
Soning og forsoning
El Club er ein vond film, som framstiller menneske som har svikta kallet og nådd botnpunktet. Samstundes er det ein vakker film. Fotograferinga er nydeleg, og ljossymbolikken er kreativt og meiningstungt brukt gjennom heile filmen. På lydsporet finn ein Bach og Britten og Arvo Pärt, saman med chilenske religiøse folkesongar. Det er ein film som gjer seg bruk av mange og sterke bibelske allusjonar, og den som ikkje kjenner særleg påskeevangeliet vil rett og slett ha problem med å få tak i djupnene. Filmen gjer det ikkje enkelt for sjåarane, for menneska er samansette og komplekse, ingen utan sympatiske trekk, mange med grove brotsverk på samvitet, alle skjøre og sårbare menneske. Den som vil ha enkle heltar og ukompliserte sluttscener får sjå ein annan film. For dei som vil utsetje seg for eit brutalt møte med menneskenaturen og dei store spørsmåla om skuld, soning og forsoning, er El Club derimot varmt tilrådd.